Nieregularny TYGODNIK OGRÓDKOWY nr 2/2011 (65) 27 lutego 2011 r.
Zima trzyma! Okropnie. Boję się o rośliny cebulowe, które przed mrozami miały pąki już dość wysoko. Jak pisałem, zimowity wiosenne nawet miały kwiaty. Chciałem powrócić do rozpoczętego kiedyś cyklu "Rozmyślań przy pieleniu", ale nie ma okazji. Można wypielić doniczkę z hibiskusem na oknie, gdzie urósł jeden chwaścik, potrwa to parę sekund. Jak w tym czasie można rozmyślać? No to porozmyślam krótko. Trzeba wymyślić nową polską nazwę dla zimowitów wiosennych - bo w tych dwóch słowach jest sprzeczność. Nie można witać zimy wiosną. Mam kilka propozycji, ale nie wiem czy się przyjmą. Zimożegnacz wczesny, Wiosnowitacz zimowy, Krokusownik zimowitopodobny. Już wypieliłem hibiskusa, koniec rozmyślań. Ważne - Geniu Radziul wyremontował swoją stronę internetową. Zaprasza do oglądania, a jest co oglądać! http://www.wonderflora.hekko.pl/
Właściwie nie ma co dalej pisać, bo na ogrodzie wszystko przykryte śniegiem - ale na szczęście Pan Dagobert Drost ze Szczyrku nadesłał ciekawy tekst o goryczkach. Zapraszam do lektury. Na końcu jest mój dopisek.
Dagobert Drost Goryczki sekcji Kudoa - grupa okółkowych Sekcja Kudoa to azjatyckie goryczki jesienne w większości odkryte na początku ubiegłego stulecia. Od tego czasu powstało kilkaset krzyżówek i form hodowlanych powodując niemałe zamieszanie. Chcąc uporządkować tę sekcję (właściwie wszystkie goryczki) należy w pierwszej kolejności zacząć od form wyjściowych, czyli pochodzących z naturalnego środowiska. Różnice gatunkowe, które podaję w kolejnych artykułach właśnie dotyczą typów. Przyczyny powodujące zamieszanie w systematyce można podzielić na kilka części. Pierwsza to błędy w opisach pierwszych odkrywców. Przykład: Gentiana helophila - na zdjęciu zbioru zielnego i ilustracjach łodyga prosta (nie rozgałęziająca się), a w opisie słownym rozgałęziająca się, Gentiana caelestis - odwrotnie itd. Następne to nieświadome powielanie przypadkowych błędów popełnionych przez autorów publikacji i wreszcie te najgorsze popełniane z premedytacją przez hodowców w opisach do cenników. Rejon występowania goryczek sekcji Kudoa był ze względów politycznych przez całe stulecie niedostępny. Dopiero przez ostatnie dziesięciolecia nastąpił renesans wypraw botanicznych (m. in. Czesi), przez co ponownie staliśmy się posiadaczami pierwowzorów. W sekcji Kudoa rozróżniamy kilka grup. Jedną z nich jest grupa okółkowych, której goryczki posiadają liście łodygowe w okółkach. W dalszej kolejności opiszę różnice grupy Farreri (Lawrencei). Poniżej pokazuję różnice pomiędzy najczęściej hodowanymi goryczkami sekcji Kudoa grupy okółkowych, a to G.arethusae, G.hexaphylla, G.tetraphylla oraz G.viatrix.
Liście
.	G. arethusae- *Liście rozetowe* słabo rozwinięte;blaszka trójkątna, (3-7)x(1-1,5) mm, błoniasta, szczyt ostry, nerw śr.wyraźny. Liście łodygowe w okółkach po 6( lub 7), większe bliżej wierzchołka, najwyższe obejmują kielich; blaszka u podstawy zrośnięta na 2-3 mm, brzeg gładki, szczyt ostry do szpiczastego, nerw śr. wyraźny. Niższe liście łodygowe zwiędłe po wyrośnięciu, jajowate do elipty-cznych, (3-5)x1-1,5mm; *środkowe do górnych* (1-1,7) cm x(1-1,5) mm.
	G. hexaphylla.- *Liści rozetowych* brak lub słabo wyrośnięte; blaszka trójkątna, 5-10x1,5-2mm, nasada zrośnięta na 2-3 mm, brzeg gładki, nerw śr. wyraźny. *Liście łodygowe* w okółkach po 6 lub 7, większe i bardziej rozwinięte bliżej wierzchołka, najwyższe obejmują kielich; brzeg blaszki gładki, szczyt ostry, nerw śr. wyraźny. *Dolne liście łodygowe* obumarłe po wyrośnięciu, lancetowate do jajowatych, (2,5-6)x(1-2) mm, szczyt ostry; *środkowe do górnych* równowąsko-łopatkowate, (5-15)x(1,5-3) mm.
	G. tetraphylla. Liści rozetowych brak lub słabo rozwinięte; blaszka liściowa trójkątna, (3-7)x(1-1,5) mm, szczyt ostry. *Liście łodygowe* w okółkach po 4 (lub 5),liczniejsze i bardziej stłoczone bliżej szczytu, najwyższe liście obejmują kielich; brzeg gładki, wierzchołek tępy, nerw śr. wyraźny. *Niższe do środkowych liście łodygowe* równowąskie do jajowatych, 2-3x1-1,5mm, wierzchołek ostry; *górne liście łodygowe* równowąsko-łopatkowate do wąsko-równowąskich,4-8x1-1,5mm.
	G.viatrix. Liście rozetowe słabo rozwinięte; blaszka liściowa trójkątna (3-7)x(1-1,5) mm, szczyt ostry. *Liście łodygowe* siedzące, w okółkach po 5 (lub 6), liczniejsze bliżej wierzchołka, najwyższe obejmują kielich, podstawa zrośnięta na 2-3 mm, brzeg gładki, wierzchołek tępy, nerw śr. wyraźny. Niższe liście zwiędłe po wyrośnięciu, równowąsko-łopatkowate, (2-3)x(1-1,5) mm; środkowe do górnych równowąskie do równowąsko-lancetowatych, (5-7)x(1,5-2) mm, wierzchołek szpiczasty.
Kielich
	G. arethusae. - Kwiaty wierzchołkowe, pojedyncze, siedzące, (5lub) 6-lub 7 krotne. Kielich -rurka wąsko-stożkowata, 1-1,3 cm; działki równowąskie, 1-1,4 cm, brzeg gładki, szczyt szpiczasty, nerw śr. wyraźny.
	G. hexaphylla. Kwiaty wierzchołkowe pojedyncze, siedzące, (5 lub) 6-lub 7-(lub8) krotne. Kielich- rurka wąsko-stożkowata, 8-10 mm; działki równowąsko- łopatkowate, 5-11 mm, brzeg gładki, nerw śr. wyraźny, szczyt tępy.
	G. tetraphylla. Kwiaty wierzchołkowe, pojedyncze, siedzące, 6-8-krotne. Kielich -rurka równowąska, 0,9-1,2 cm; działki wąsko-równowąskie, 4-5 mm, podstawa wąska, brzeg gładki, szczyt tępy, nerw śr. wyraźny.
	G. viatrix. Kwiaty wierzchołkowe, pojedyncze, siedzące, 5-krotne. Kielich - rurka wąsko-stożkowata, 6-8 mm; działki równowąsko-łopatkowate, 4-4,5 mm, u podstawy zwężające się, brzeg gładki, szczyt tępy, nerw śr. wyraźny.
Korona
	G. arethusae. Korona niebieska, z ciemnoniebieskimi kreskami, cylindryczno-dzwonkowata lub dzwonkowato-rurkowata, 3,5-6 cm, gardziel w przekroju 1,5-2,5 cm; łatki jajowate, 4-5 mm, brzeg cały, szczyt tępy z ogoniastym szpicem 2-2,5 mm; wyrostki międzyłatkowe rozłożyście jajowate,1-1,5 mm, brzeg cały, szczyt tępy.
	G. hexaphylla. Korona niebieska, z blado żółto-białym dnem i ciemnoniebieskimi kreskami, cylindryczno-dzwonkowata, 3,5-5 cm; łatki rozłożyście jajowate do jajowato-okrągłych, 4,5-6 mm, brzeg postrzępiony, szczyt ostry do tępego wyciągniętym ogoniasto szpicem 2-2,5 mm; wyrostki międzyłatkowe rozłożyście trójkątne, 0,5-1mm, brzeg postrzępiony, szczyt tępy.
	G. tetraphylla - Korona blado-niebieska, z blado-żółtą gardzielą i ciemno-niebieskimi prążkami, cylindryczna do cylindryczno-dzwonkowatej, 4-4,5 cm; łatki jajowate, 2-2,5 mm, brzeg ząbkowany, szczyt tępy z ogoniastym końcem mniejszym niż 1 mm. Wyrostki międzyłatkowe równowąskie do rozłożyście -jajowatych, 0,8-1 mm, brzeg ząbkowany, wierzchołek tępy.
	G. viatrix - Korona niebieska, z ciemno-niebieskimi kreskami, wąsko-stożkowata, 3,5-5 cm; łatki rozłożyście trójkątne, 2-3 mm, brzeg cały, szczyt tępy z ogoniastym szpicem 1-2 mm, wyrostki międzyłatkowe rozłożyście jajowate, 1-1,5 mm, brzeg poszarpany, szczyt tępy.
Coś od siebie na temat uprawy G. hexaphylla. Właściwie nie od siebie, ale od Josefa Plocara. W sierpniu zapytałem go, jak uprawia ten gatunek. Jeśli dobrze zrozumiałe, nie ma go w gruncie, na otwartej przestrzeni, a tylko w inspekcie. Ma specjalnie przygotowane kwaśne podłoże, ale już dokładnie nie pamiętam jakie: kwaśny torf, zmielona kora, kompost, nie wiem, czy dodaje kamienie. Ja miałem kilka tych goryczek i wysadzone w grunt, nawet w kwaśną glebę, wyginęły. Te, które są w doniczkach, rosną, ale zobaczymy, co będzie na wiosnę. Sposób uprawy przypomina mi G. sino-ornata, też najlepiej rosną w pojemnikach.